کورنۍ

نړۍ ته د ماشوم راتګ له خوښيو سره مل وي. له کډوالو او مهاجرو سره د دې خوښۍ تر څنګ د امېدوارۍ، د ماشومانو روزنې او د هغوی د استوګنې د اجازې يا قبولۍ په اړه پوښتنې وي چې ځوابونه يې ښايي ډېر مهم وي. دلته په دې اړه بشپړ مالومات درکوو.

که څوک په جرمني کې ژوند کوي او د خپل ځان يا کورنۍ د غړو د ژوند لګښتونه پوره نه کړای شي، له دولت څخه مرسته ترلاسه کوي. د دې مرستو ترلاسه کولو لپاره يو مهم ځای جاب‌سنټر دی. جاب‌سنټر د ځينو شرايطو په پوره کولو سره له هغو کسانو سره مرسته کوي چې تر اوسه يې په جرمني کې کار نه وي کړی، له يوه کال راهيسې اوزګار وي او يا هم په کار کې کم معاش اخلي. دغه مرستې ته د اړمنو کسانو پیسې یا هم Burgergeld ویل کېږي چې پخوا ورته د بېکارۍ لومړی ډول پیسې نوم کارېده. د جاب‌سنټر کارکوونکي له تاسې سره د کار موندلو لپاره هم مرسته کوي. که د کار لپاره اړتيا وي، جاب‌سنټر به ستاسې د ژبې د کورس او يا اضافي زده‌کړو (Weiterbildungen) لګښتونه هم پر غاړه واخلي.

 تاييد شوو کاپيانو (beglaubigte Kopie) اصطلاح يا (Sie müssen das beglaubigen lassen) جمله مو خامخا ډېره اورېدلې ده. په ځانګړي ډول پوهنتون ته د نوم‌ليکنې پر مهال او يا هم په شتندس امت کې ځينې وخت د سندونو د تاييد شوو کاپيانو غوښتنه کيږي. تاييد شوې کاپي څه ته وايي؛ زه ولې اړتيا ورته لرم او چېرته يې ترلاسه کولای شم؟ دلته په دې اړه بشپړ مالومات او ګټور لېنکونه ترلاسه کولای شئ.

ځينې وخت اړتيا پېښيږي چې د خپل حق غوښتلو لپاره محکمې ته ولاړ شئ او يا له ځان څخه د دفاع لپاره هلته وغوښتل شئ. البته د محکمې پروسيجر ډېر لګښت لري او پیسې غواړي. که څوک محکمه بایلوي، بايد وکيل او محکمې ته د اړونده لګښتونو پیسې ورکړي. د دې لپاره چې بېوزله او د لږ عايد لرونکي کسان هم محکمې ته د تګ توان ولري، دولت د قضايي پروسيجر د لګښتونو مرستې (Prozesskostenhilfe) په نوم کومک کوي.

په جرمني کې تر ۱۴ کالونو عمر لرونکو کسانو ته ماشومان (Kinder) او له ۱۴ تر ۱۸ کالونو د عمر لرونکو کسانو ته نوي ځوانان (Jugendliche) ويل کيږي او د خونديتوب لپاره يې ځانګړي تدابير په پام کې نيول کيږي. د بېلګې په توګه، له الکولو او نشه‌يي توکو څخه د دوی لرې ساتل او يا هم بارونو او کلبونو ته له تللو څخه د دوی راګرځول يادولای شو. د دې تر څنګ د ويډيوګانو کتلو او ګېمونو کارولو پر وړاندې هم ځينې محدوديتونه شته. د دې ډول تدابيرو په اړه بشپړ مالومات د ماشومانو او نويو ځوانانو د خونديتوب قانون لري او پر (Jugendschutzgesetz) يې موندلای شئ.

د ماشومانو درلودل ډېر ښه دي خو لګښتونه یې ډېر وي او ځینې وخت د دې لګښتونو پوره کول سخت وي. په ځانګړې توګه کله چې مور او پلار سره جلا شي. ښایي د والدینو تر منځ د دې پر سر شخړه رامنځته شي چې باید د ماشوم د ساتنې لپاره څومره پیسې ورکړي. په جرمني کې د ماشومانو پیسې د ساتنې په حقونو پورې اړوندېږي، دا چې څوک باید چا ته د نفقې لپاره څومره پیسې ورکړي، په اړه یې قوانین شته. دلته به تاسې د ماشوم د ساتنې او پالنې د لګښتونو يا نفقې په اړه مالومات ولولئ کوم چې په جرمني ژبه کې ورته (Unterhaltszahlungen für Kinder) وايي.

د والدينو رخصتي يا الټرن‌څایټ له کار څخه رخصت دی چې د وړو ماشومانو ميندې او پلرونه يې غوښتنه کولای او اخستلای شي. که غواړئ له خپلو بچيانو سره ډېر وخت تېر کړئ؛ دا رخصت واخلئ. د الټرن‌څایټ پر مهال معاش نه درکول کيږي او يا يې يوازې يوه وړه برخه ورکول کيږي. په جرمني کې ډېر ميندې او پلرونه له دې رخصته ګټه اخلي؛ ځکه دوی غواړي له ماشومانو سره د هغوی د ژوند په لومړيو کالونو کې ډېر وخت تېر کړي. د الټرن‌څايټ له ختمېدو وروسته کولای شئ بېرته خپل کار ته وروګرځئ.

دا چې د الټرن‌څایټ پر مهال څه ډول د ځان او کورنيو خرڅ برابر کړئ؛ د الټرن‌ګېلډ په نوم زموږ بل څپرکی وګورئ.

هغه کسان چې په جرمني کې د پناغوښتونکي، مهاجر يا پناغوښتونکي په توګه له پېژندل کېدو او يا له فرعي خونديتوب ترلاسه کولو وروسته د خپلې کورنۍ غړي جرمني ته راولي؛ کولای شي بيا وروسته د دوی لپاره د کورنۍ پناغوښتنه وکړي. د دې پناغوښتنې مانا دا ده چې ستاسې د کورنۍ غړي هم بايد ستاسې په شان د استوګنې اجازه او نور اړوند حقونه ترلاسه کړي.

د ځوانو ميندو او پلرونو  لپاره د ماشومانو پالنه يوه ستره مسله ده. په جرمني د کار او کورنۍ جوړولو تر منځ تعادل او همغږي راوستل سخت دي. له ځوانو کورنيو سره د مرستې لپاره په جرمني کې د الټرن‌ګېلډ (Elterngeld) په نوم پیسې ورکول کيږي. دا پیسې له هغو ميندو او پلرونو / په زوی‌ولی يا پلارولی نيوونکو سره مرسته کوي چې لږ معاش لري او يا د ماشومانو له زېږېدو وروسته د هغوی د ساتلو له کبله نه شي کولای کار وکړي. هغه ميندې او پلرونه چې د ماشوم له زېږېدو وړاندې بېکاره وي، هم کولای شي د دې پیسو يا مرستې ترلاسه کولو غوښتنه وکړي. دلته به د دې پیسو د ترلاسه کولو په اړه ټول مالومات ولولئ.

د بېلېدو (طلاق) او يا د مېړه یا ښځې د مړينې له کبله د يوې اړيکې له پای ته رسېدو وروسته ډېرې پوښتنې رامنځته کيږي. که څوک د جرمني تابعيت ونه لري، ډېر وخت د استوګنې تازه اجازه ترلاسه کوي. دا کار هغه مهال کيږي چې څوک جرمني ته له خپل مېړه يا ښځې سره د يوځای کېدلو له لارې راغلي وي. د مقابل کس له مړينې يا بېلېدلو وروسته د دې کس د استوګنې د اجازې ډول بدليږي. البته دا کس کولای شي د ځانګړو شرطونو په پوره کولو سره بيا هم په جرمني کې پاته شي. د پاته کېدلو دې حق ته له واده سره د ناتړلې استوګنې اجازه (eheunabhängige Aufenthaltsrecht) وايي.

که کولای شئ په جرمني ژبه خبرې وکړئ؛ دا به په جرمني کې ستاسې ژوند آسانه کړي او د دندې د موندلو لپاره يو مهم ګام دی. د جرمني ژبې د زدکړې مانا دا نه ده چې تاسې بايد خپله مورنۍ ژبه هېره کړئ. ماشومان په چټکۍ خپله مورنۍ ژبه هېروي. په نننۍ سره نږدې کېدونکې نړۍ کې په څو ژبو پوهېدل او ژبنيز مهارتونه ستر امتياز ګڼل کيږي. دلته به تاسې د بېلابېلو ژبو د کورسونو په اړه مالومات درکړو.

د ښوونځيو اړوند په علمي يا تفريحي سفر کې ګډون، د موس‍يقۍ د يوې وسيلې زده‌کړه، په سپورتي کلب کې ګډون او دې ته ورته نور فعاليتونه پیسو ته اړتيا لري او ډېرې کورنۍ يې لګښتونه نه شي پوره کولای. د دې لپاره چې د لږ عايد لرونکې کورنۍ د ښوونځيو او ازادو وختونو په فعاليتونو کې ګډون وکړای شي، د زده‌کړو اوګډون بسته (Bildungs- und Teilhabepaket) شته. له دې بستې سره د جرمني دولت، د ښوونځيو او هورت د غرمنيو خوړو، د زده‌کړو لپاره خصوصي مرستې (Nachhilfe)، په سپورتي کلبونو يا د موزيک په ټولنو کې د ګډون په شان د ښوونځيو او ازادو وختونو په ځانګړو فعاليتونو کې د ګډون ملاتړ کوي.

مورولي او پلارولي ستره دنده ده او له ډېرو مسؤوليتونو سره تړلې ده. په جرمني کې د دې مسؤوليتونو ډېره برخه د سرپرستۍ په حق يا قانون (Sorgerect) کې ځای پرځای شوې ده. د دې قانون لپاره د مدني قانون ۱۶۲۶ ماده (§ 1626 des Bürgerlichen Gesetzbuches) ډېره مهمه ده. په دې ماده کې روښانه شوې ده چې والدين بايد د ماشومانو ښه ساتنه وکړي او له زورزياتي پرته يې پالنه وکړي. په دې ډول د جرمني دولت د سرپرستۍ د قانون په مرسته غواړي د ماشومانو له ښې ساتنې او پالنې ډاډ ترلاسه کړي. په همدې حال کې والدين کولای شي د ماشومانو لپاره په ځانګړو مسلو کې خپله پرېکړه وکړي خو د دې تر څنګ بايد د ماشوم خوښه هم په پام کې ونيسي. له همدې کبله په سرپرستۍ کې د ماشوم رضا هم ډېره مهمه ده.

په جرمني کې د ماشومانو اداره يا يوګندامت ډېرې دندې لري او کابو هره کورنۍ لږ تر لږه په ژوند کې يو ځل له دې ادارې سره په اړيکه کې کيږي. دا ادره يوازې د ځورول شوو او هغو ماشومانو ساتنه او پالنه نه کوي چې پاملرنه نه ورته کيږي؛ بلکې له کورنيو سره د ماشومانو  او نويو ځوانانو په ساتلو او پاللو کې مرسته هم کوي. که له خپلو ماشومانو سره ستونزه لرئ؛ کولای شئ هر وخت د دې ادارې له مامورينو سره اړيکه ونيسئ. همدا شان که ماشومان د خپلې کورنۍ له غړيو سره ستونزه ولري؛ کولای شي له دې ادارې سره مشوره وکړي او د خپلو ستونزو په اړه خبر ورکړي.

مهم: د ماشومانو اداره په جرمني کې د ټولو کورنيو مسؤوليت لري. دا خبره په تابعيت او د استوګنې د اجازې له ډول سره اړه نه لري.

ميندې او پلرونه يوازې د ماشومانو د لويولو دنده نه لري، بلکې د هغوی د روزنې او پالنې دنده هم پر غاړه لري. دا چې خپل اولادونه څه ډول روزئ، ټاکنه ستاسې په لاس کې ده. په ډېرو کورنيو کې له ماشومانو او ځوانانو سره جنجالونه او دعوې د ورځني ژوند برخه وي. په ورځني ژوند، وړکتون او ښوونځيو کې د ماشومانو غوښتنې زياتې وي او دوی ډېر وخت له فشار او سټرېس سره مخ کيږي.

آیا ماشوم مو ټوله شپه ژاړي؟ ماشوم مو ملګري نه شي موندلای؟ نوي ځوان شوي بچيان نور ستاسې خبرو ته غوږ نه ږدي او د شپې ډېر ناوخته کور ته راځي؟ ماشوم مو ډېر وخت شخړې کوي او په خپله کوټه کې يوازې پاته کيږي؟ ماشوم مو ټول وخت له کمپيوټر او موبایل سره تېروي؟ ماشوم مو په ښوونځي کې او يا له پوليسو سره جنجال کړی دی؟...اندېښنه مه کوئ. تاسې له خپلو ستونزو سره یوازې نه ياست. په جرمني کې د مشورتي ادارو او مرستندويو بنسټونو يوه پراخه شبکه د ماشومانو په روزنه او پالنه کې له والدينو سره مرسته کوي.

مهم: په جرمني کې څوک د ماشومانو د وهلو او رټلو اجازه نه لري. د مدني قانون د ۱۶۳۱ بند له مخې ماشومانو ته بدني يا روحي سزا او شکنجه ورکول منعه دي. په دې بنديز کې د بېلګې په شان په څپېړه وهل، نتل، بندي کول، له وېښتو کشول، پوستکی چيچل، غاښ لګول، تهديدول او دې ته ورته نورې ناوړه کارونه شامل دي. که يوګندامت د وړکتون، ګاونډيانو يا ښوونځي له لارې په دې کړنو خبر شي، قانوني ګامونه به واخلي او په دې اړه به پلټنې وکړي. په دې اړه نور مالومات زموږ په بل څپرکي (د ځوانانو او ماشومانو اداره يا يوګندامت) کې لوستلای شئ.

د ماشومانو لپاره تل پمپر، د لوبو وسيلې، د ښوونځي درسي توکي، د سپورت پیسې او وروسته بيا د اوسبيلډونګ يا لوړو زده‌کړو پر مهال لګښتونه د مور او پلار پر غاړه وي. د ماشومانو لويول دې ته ورته ډېر لګښتونه لري. له همدې کبله له دې کورنيو سره مالي مرسته کيږي چې کينډرګېلډ (Kindergeld) يې بولي. دا پیسې له ميندو او پلرونو سره مرسته کوي څو ماشومانو ته يو څه ښه ژوند برابر کړي او ښې راتلونکې ته يې فرصت برابر کړي.

جرمني ته تازه راغلي ياست او يو دم هر څه بدل شوي دي؟ فکر کوئ چې خپله به خپل تګلوری ومومئ؟ د دې کار اړتيا نشته. په جرمني کې ډېرې مشورتي ادارې او بنسټونه له تاسې سره د سندونو چمتو کولو او يا قانوني ستونزو د حل په شان مسلو کې مرسته کوي. دا کار ښه دی خو د شخصي اړيکو او فردي مرستې ځای نه شي نيولای. غوره دا ده چې يو څوک د اوږده مهال لپاره له تاسې سره مل وي او د پوښتنو حلولو يا ترمينونو په شان د ورځينو اړتياوو پر مهال مو مرسته وکړي. له دې ډول کسانو سره هر وخت خبرې کولای او خالي وخت تېرولای شئ. دا ډول کسان تاسې ته د يوه ملګري او يا د کورنۍ د غړي په شان کيږي. پوښتنه دا ده چې دا ډول کسان څنګه موندلای شو؟ د دې کسانو موندلو لپاره يو غوره ځای د لارښوونې پروګرامونه (Mentoring-Programm) دي. دا پروګرامونه وړيا دي او خلک په رضاکارنه ډول کار ورسره کوي. 

يادونه: که په جرمني کې مو زيات وخت تېر شوی وي، بيا هم کولی شئ د ملتيا له ګټو برخمن شئ. دا مهمه نه ده چې خپله مرسته غواړئ او که د جرمني د ژوند په اړه ترلاسه شوې پوهه له نورو سره شريکول غواړئ.

له ډېر انتظار وروسته امېدواره شوې ياست او يا هم ناڅاپه او بې پلانه: هر ډول چې وي؛ امېدواري او نړۍ ته د نويو ماشومانو راتلل يو ستر بدلون دی. دا کار ښايي ستاسې ژوند پر بل مخ واړوي. دلته به ولولئ چې څه ډول مرسته ترلاسه کړئ؛ کوم حقونه لرئ او د څه لپاره تياری ونيسئ.

کله چې څوک د بېلېدلو يا طلاق غوښتنه کوي؛ بايد ډېر قوانين او مقررات په پام کې ونيسي. بېلېدل په جرمني کې ډېره پېچلې پروسه ده او پای ته رسېدل يې ډېر جنجالونه له ځان سره لري. دلته به‌په دې اړه ټول مالومات درکړو.

په جرمني کې جوړې کولای شي له يو بل سره له واده کولو پرته ژوند وکړي او حتا بچيان ولري. خو له دې سره سره ځينې کسان غواړي يو له بل سره واده وکړي. د دې کار لپاره بايد ډېر اړين سندونه برابر شي. دلته په دې اړه ټول هغه مالومات ترلاسه کوئ چې د واده کولو لپاره اړين دي.

سخته ناروغي؛ ټکر کول او يا ډېر عمر کولای شي يو څوک د مينځلو، اخلي پخلي، پېر او پلور يا روغتيايي پاملرنې په شان له ورځنيو چارو وغورځوي. له نېکه مرغه په جرمني کې دا کسان يوازې نه پرېښودل کيږي او مرسته ورسره کيږي. که څوک د دې کارونو لپاره له شپږو مياشتو د ډېر وخت لپاره مرستې ته اړتيا ولري؛ په جرمني کې د پالنې د مرستې ترلاسه کولو مستحق ګڼل کيږي. په داسې حالت کې له دې کس سره د پالنې د بيمې (Pflegeversicherung) له لوري کومک او مالي مرسته کيږي.

په جرمني کې ډېر کسان په يوه پالنځای يا د زړو کسانو په هايم کې د اوسېدو پر ځای په کور کې پالنه غوره کوي. دا کسان کولای شي په کور کې د خپلو دوستانو يا د پالنې د خدمتونو او يا هم دواړو له لوري وپالل شي. دې ډول پالنې ته ګرځنده (ambulant) يا کورنۍ (häusliche“ Pflege) پالنه وايي.

که څوک د پالنې له بيمې سره ثبت وي او اړونده اداره دې خدمتونو ته ستاسې اړتيا تاييد کړي؛ د دې پالنې د يوې برخې لګښتونه به د بيمې همدا اداره ورکړي. په دې اړه نور مالومات زموږ په بل څپرکي (پالنه او پرستاري) کې لوستلای شئ.

دلته موږ پالنې ته د اړمنو کسانو د حقونو او په کور کې د پالنې په اړه مالومات چمتو کړي دي. همدا شان د پالونکو د حقونو په اړه هم مالومات درکوو.

په جرمني کې واده شوو خلکو او کورنيو ته ځانګړی ارزښت ورکول کيږي خو له دې سره سره جرمني ته د کورنۍ د غړو راوستل ستونزمن دي. دا چې تاسې د خپلې کورنۍ غړي جرمني ته راوستلای شئ او کنه، ستاسې د استوګنې له اجازې سره اړه لري. د دې تر څنګ بايد ځينې نور شرطونه هم پوره شي.

دلته موږ هغو کسانو ته مالومات ورکوو چې جرمني ته د کار، زده‌کړو يا دې ته ورته بل کس په توګه راغلي‌دي. کډوال کولای شي د خپلو کورنيو د غړو د راوستلو په اړه د کورنيو يا د ژوند له ملګرو او بچيانو سره د يوځای کېدلو بل څپرکي ولولي.

جرمني ته د کورنۍ د غړو راوستلو لپاره ځينې مقررات پلي کيږي چې بايد په پام کې ونيول شي. له دې ډلې د کورنۍ د غړو په راوستلو کې ستاسې د اوسېدو د اجازې ډول مهم رول لري. که د پناغوښتنې پروسه مو جريان لري يا ډولډونګ ولرئ، جرمني ته د خپلې کورنۍ غړي نه شئ راوستلای. د پناغوښتنې او په جرمني کې د استوګنې د قوانينو سره سم يوازې هغه کسان د خپلې کورنۍ غړي راوستلای شي چې د پناغوښتنه يې منل شوي وي. هغه کسان چې د فرعي خونديتوب حق لري؛ له ځانګړو شرايطو لاندې کولای شي د خپلې کورنۍ غړي راولي.

دلته موږ هغو کسانو ته مالومات ورکوو چې جرمني ته د کډوال په توګه راغلي ‌دي. هغه کسان چې کډوال نه دي او يا يې دلته د کار يا زده‌کړو له لارې ويزه ترلاسه کړې وي او په جرمني کې د استوګنې اجازه لري، کولای شي د خپلو کورنيو د غړو د راوستلو په اړه د کورنيو يا د ژوند له ملګرو او بچيانو سره د يوځای کېدلو بل څپرکی ولولي.