روغتيا

ځينې ناروغۍ ښايي د جنسي اړيکو له لارې ولېږدي. دې ناروغيو ته (sexuell übertragbare Krankheiten) يا (sexuell übertragbare Infektionen) وايي. دا ناروغۍ په اسانۍ لېږدي او ښايي وروسته د ککړو شوو کسانو ژوند تريخ کړي. دا ناروغۍ يوازې په ځانګړو کسانو کې نه وي، بلکې ټول هغه کسان پرې ککړېدای شي چې جنسي اړيکي نيسي.

په دې څپرکي کې د جنسي اړيکو له لارې د اېچ آی وي، اېډز او هيپاتايتس په شان ناروغيو په اړه مالومات ترلاسه کولای شئ. په دې به هم پوه شئ چې په جرمني کې چېرته د دې ناروغيو معاينات په ناپېژانده توګه کولای شو. په دې به هم پوه شئ چې طبي او رواني مرسته چېرته ترلاسه کولای شئ او نور څنګه ژغورلای شئ.

واړه ماشومان په چټکۍ لوييږي او وړکتون او ښوونځي ته ځي. د دې لپاره چې ماشومان په ښه توګه وده وکړای شي، د ماشومانو ډاکټران د هغوی روغتيا‌ منظم ډول کنټرولوي. دې کنټرول او معايناتو ته مخکې له مخکې او مخنيوي کوونکي معاينات (Früherkennungs- und Vorsorgeuntersuchungen oder einfach U-Untersuchungen) وايي. ډاکټران په دې معايناتو کې د ماشومانو ذهني او جسمي وده ګوري. دوی وروسته پايلې او نور داسې مالومات له تاسې سره شريکوي چې څنګه وکړای شئ خپل ماشوم په ښه توګه او روغ لوی کړئ. له همدې کبله دا معاينات ستاسې لپاره يو فرصت دی څو د خپل ماشوم د روغتيا په اړه خپلې پوښتنې او اندېښنې له ډاکټر سره شريکې کړئ. له دې پرته ډاکټران د دې معايناتو پر مهال ګوري چې ماشوم مهم واکسينونه بشپړ کړي دي او که نه. د واکسينو په اړه نور مالومات زموږ په بل مالوماتي څپرکي (د ماشومانو او نويو ځوانانو لپاره واکسين) کې وګورئ.

ماشومان ډېر ناروغيږي او ځينې وخت دا ناروغۍ ډېرې جدي نه وي او بېرته ژر جوړيږي. البته ځينې سختې ناروغۍ هم شته چې بايد پر وړاندې يې ماشومان واکسين شي. په دې ډول ماشومان په دې ناروغيو له ککړېدو ساتل کيږي او که ناروغ هم شي، ناروغي به يې ډېره سخته نه وي. د مخنيوي کوونکو معايناتو په شان، واکسينونه هم بايد په ځانګړيو وختونو کې وشي. د مخنيوي کوونکو يا U معايناتو په اړه نور مالومات زموږ په بل مالوماتي څپرکي کې لوستلای شئ.

په جرمني کې هر کال کابو نيم ميليون خلک په سرطان اخته کيږي. د سينې او رحم د سرطان په شان سرطانونه د درمنلې وړ دي خو په هغه صورت کې چې پر وخت وموندل شي. د دې کار لپاره بايد وړيا مخنيوي کوونکي معاينات (Vorsorgeuntersuchung) شته. دا معاينات له ډاکټرانو سره مرسته کوي څو شونې ناروغۍ له وخت مخکې وپېژني او په دې ډول د شديدې ناروغۍ او مړينې مخنيوی وکړي.

په جرمني کې هر څوک بنسټيزو روغتيايي آسانتياوو ته د لاسرسي حق لري. البته د دوی لپاره د روغتيايي خدمتونو دايره او د درملنې کچه په جرمني کې ستاسې د اوسېدو له مودې او د استوګنې د اجازې له ډول سره اړه لري. قبول شوي کسان په معمول ډول د روغتيايي بيمې درلودلو حق هم ترلاسه کوي او د بيمې له يوه شرکت سره ثبتيږي. د روغتيايي بيمې په اړه نور مالومات زموږ د روغتيايي بيمه په څپرکي کې لوستلای شئ.

هغه کسان چې سوسيالي مرسته ترلاسه کوي؛ د (AsylbLG) قانون له مخې روغتيايي خدمتونه ته لاسرسی لري. البته د دوی لپاره روغتيايي خدمتونه محدود دي او ډېر وخت يې درملنه د اړونده چارواکو له لوري کيږي. په دې کته‌ګورۍ کې هغه کسان راځي چې د پناغوښتنې پروسه يې روانه وي؛ ډولډونګ ولري او يا هم له پولې د تېرېدلو سرټيفیکېټ (Grenzübertrittsbescheinigung) ولري. له دې ډلې دوه ډوله کسان لرو: لومړی هغه چې په جرمني کې يې له ۳۶ مياشتو کم وخت کيږي او دوهم هغه چې په جرمني کې يې له ۳۶ مياشتو ډېر وخت تېر کړی وي.

يادونه: د ۲۰۲۴ کال د فبرورۍ په مياشت کې د پناغوښتونکو د امتیازاتو په قانون کې د تعديل له مخې د انتظار وخت له ۱۸ میاشتو څخه ۳۶ میاشتو ته زیات شوی دی.  البته د هغو کسانو لپاره چې د دې نوي قانون تر نافذیدو مخکې ۱۸ میاشتې په جرمني کې وو، د (Bestandsschutz) په نوم استثنا شته او دوی اړ نه دي چې ۳۶ میاشتې انتظار وکړي. دوی کولی شي د دولتي روغتیايي بیمې خدمات ترلاسه کړي.

ډېرو کسانو ته د معلوليت يا معلولو کسانو له يادېدو سره، په ويلچر کې ناست کسان فکر ته ورځي. خو د دې تر څنګ ځينې داسې معلوليتونه هم شته چې په ظاهره نه ليدل کيږي. د بېلګې په توګه ذهني يا اروايي ستونزې او نورې مزمنې ناروغۍ هم په معلوليت کې راځي. البته دا مهمه نه ده چې معلوليت د پيدا کېدو له وخته دی او که وروسته د کومې پېښې يا ناروغۍ له کبله رامنځته شوی دی. 

دلته موږ د معلولو کسانو لپاره د درملنې او نورو حقونو په اړه مالومات درکوو.

زموږ او ستاسې له ډلې ډېرو سخت حالتونه تجربه کړي دي او ځيني کسان ښايي اوس له فشار، ډار، تاوتريخوالۍ يا بې‌وسۍ سره مخ وي. دا حالت ښايي په اصلي هېواد، پر لار او يا هم په جرمني کې رامنځته شي. له دې تجربو او احساساتو سره مخ کېدل او مبارزه اسانه نه دي. په داسې حالت کې د ستړيا او اظطراب په شان حالت بيخي عادي دی خو مهمه دا ده چې په ښه توګه د ځان ساتنه وکړو او د اړتيا پر مهال د خپلو تجربو او شونو رامنځته کېدونکو ستونزو د شريکولو لپاره مرسته وغواړو.

دلته به د ټولنيزې- ارواپوهنيزې مرستې ترلاسه کولو په اړه ټول مالومات ترلاسه کړئ.

بېړني حالتونه هر وخت او په هر ځای کې رامنځته کېدای شي. که چېرې خلک، ژوي او يا بل څه له ګواښ سره مخ وي، بېړنی حالت (Notfall) ورته ويل کيږي. خو پوښتنه دا ده چې په بېړنيو حالتونو کې له چا سره اړيکه نيولای شم؟ څوک له موږ سره مرسته کوي؟ دلته په دې اړه مالومات درکوو. د يادونې وړ ده چې د بېړنيو حالتونو د اړيکو څانګې کارکوونکي په جرمني ژبه خبرې کوي خو ځينې په انګليسي او نورو ژبو هم خپله ستونزه حلولای شئ. البته د دې خبرې ضمانت نشته او ښايي مقابل کس يوازې په جرمني ژبه خبرې وکړي. که په خپله په جرمني ژبه نه پوهېږئ، په شاوخوا کې له بل داسې چا مرسته وغواړئ چې په جرمني ژبه پوهيږي او وکړای شي د بېړنيو حالتونو مرکزونو ته زنګ ووهي.

د بېړنيو حالتونو پر مهال بايد د د دې مرکزونو کارکوونکو ته لاندې مالومات ورکړل شي:

-       بېړنی حالت چېرته رامنځته شوی دی؟

-       څه پېښ شوي دي؟

-       څو کسان ټپي شوي يا خوږ شوي دي؟

-       ټپونه څه ډول دي؟

-       چا د بېړنيو حالتونو مرکز ته  زنګ وهلی دی؟

له ډېر انتظار وروسته امېدواره شوې ياست او يا هم ناڅاپه او بې پلانه: هر ډول چې وي؛ امېدواري او نړۍ ته د نويو ماشومانو راتلل يو ستر بدلون دی. دا کار ښايي ستاسې ژوند پر بل مخ واړوي. دلته به ولولئ چې څه ډول مرسته ترلاسه کړئ؛ کوم حقونه لرئ او د څه لپاره تياری ونيسئ.

روغتيايي بيمه په جرمني کې جبري ده. کله چې په جرمني کې د استوګنې د اجازې غوښتنه کوئ، بايد د روغتيايي بيمې غړيتوب ولرئ. د جرمنيانو په ګډون هر هغه څوک چې په جرمني کې اوسيږي، اړ دي چې روغتيايي بيمه ولري. د روغتيايي بيمې شرکتونه د ډاکټر د کتنې فيس، په روغتون کې د بسترېدو او د ډېری درملو لګښتونه پر غاړه اخلي. ځينې وخت ښايي دوی د ټولو درملو پیسې ورکړي.

که د چا د پناغوښتنې قضيه روانه وي يا ډولډونګ يا د استوګنې بل لنډمهالی سند ولري، کولای شي اړوند مالومات د (کډوالو لپاره روغتيايي خدمتونه) په څپرکي کې په دې اړه ډېر مالومات ومومي.

جرمني ته راتګ او دلته د پناغوښتنې پروسه د ټولو کډوالو لپاره ستونزمن دي. البته معلول کسان بيا د نورو په پرتله له لا ډېرو ستونزو سره مخ وي. دلته موږ د معلولو کسانو لپاره د پناغوښتنې او نورو اړونده حقونو په اړه مالومات درکوو. پر دې د پاسه دلته د معلولو کډوالو لپاره د ځانګړو حالتونو په اړه هم مالومات لوستلای شئ. د معلوليت په اړه نور مالومات زموږ په بل څپرکي (معلوليت لرونکي کسان) کې لوستلی شئ.

په جرمني کې واکسين کول جبري نه دي. خپل ځان او ماشومانو ته واکسين ورکول ستاسې په خوښه پورې اړه لري. ښه دا ده چې په دې اړه له خپل ډاکټر څخه مرسته وغواړئ او يا د جرمني د واکسين سيستم له ځانګړو وړانديزونو ګټه واخلئ.

هغه هېواد ته په کتو چې تاسې پکې لوی شوي ياست؛ ښايي مخکې له مخکې د ځينو ځانګړو ناروغيو پر وړاندې واکسين شوي ياست. له دې سره سره چې په جرمني کې دا ناروغۍ وجود ونه لري خو جرمني ډاکټران ښايي د نورو ناروغيو پر وړاندې د واکسين کولو سپارښتنه وکړي. ځکه نو لويان هم ښايي بيا ځلې واکسين شي. که په دې اړه ډاډه نه ياست؛ له خپل ډاکټر نه د لويانو د واکسين په اړه وپوښتئ. د ماشومانو د واکسينو په اړه نور مالومات په بل څپرکي (د ماشومانو او نویو ځوانانو لپاره واکسين) کې ولولئ.

سخته ناروغي؛ ټکر کول او يا ډېر عمر کولای شي يو څوک د مينځلو، اخلي پخلي، پېر او پلور يا روغتيايي پاملرنې په شان له ورځنيو چارو وغورځوي. له نېکه مرغه په جرمني کې دا کسان يوازې نه پرېښودل کيږي او مرسته ورسره کيږي. که څوک د دې کارونو لپاره له شپږو مياشتو د ډېر وخت لپاره مرستې ته اړتيا ولري؛ په جرمني کې د پالنې د مرستې ترلاسه کولو مستحق ګڼل کيږي. په داسې حالت کې له دې کس سره د پالنې د بيمې (Pflegeversicherung) له لوري کومک او مالي مرسته کيږي.

په جرمني کې ډېر کسان په يوه پالنځای يا د زړو کسانو په هايم کې د اوسېدو پر ځای په کور کې پالنه غوره کوي. دا کسان کولای شي په کور کې د خپلو دوستانو يا د پالنې د خدمتونو او يا هم دواړو له لوري وپالل شي. دې ډول پالنې ته ګرځنده (ambulant) يا کورنۍ (häusliche“ Pflege) پالنه وايي.

که څوک د پالنې له بيمې سره ثبت وي او اړونده اداره دې خدمتونو ته ستاسې اړتيا تاييد کړي؛ د دې پالنې د يوې برخې لګښتونه به د بيمې همدا اداره ورکړي. په دې اړه نور مالومات زموږ په بل څپرکي (پالنه او پرستاري) کې لوستلای شئ.

دلته موږ پالنې ته د اړمنو کسانو د حقونو او په کور کې د پالنې په اړه مالومات چمتو کړي دي. همدا شان د پالونکو د حقونو په اړه هم مالومات درکوو.