که ناروغ ياست او نه شئ کولای کارځای ته ولاړ شئ؛ حق لرئ چې کور پاته شئ. د کار ورکوونکې اداره يا چارواکي حق لري چې ستاسې د ناروغۍ لپاره د ډاکټر د ورکول شوي سند غوښتنه وکړي. په عامه اصطلاح دې سند ته (Krankschreibung) او په رسمي ژبه کې ورته (Arbeitsunfähigkeitsbescheinigung) وايي.
خپل رييس ته بايد د ناروغۍ په لومړۍ ورځ خبر ورکړئ او ورته ووايئ چې ناروغ ياست او کار ته نه شئ راتللای. البته اړتيا نشته چې ووايئ کومه ناروغي لرئ. که اټکل کولای شئ چې څو ورځې به ناروغ ياست؛ په دې اړه هم بايد خبر ورکړئ. د ناروغۍ په اړه خبر د ټليفوني اړيکې، مسېج يا برېښناليک له لارې ورکولای شئ.
د کار خاوند کولای شي د ناروغۍ له اولې ورځې د ډاکتر تاييدليک وغواړي. له هغې اولې ورځې چې کار ته ولاړ نه شئ؛ بايد له ډاکټره دا سند ترلاسه کړئ. په ځينو ادارو کې د يوې يا دوو ورځو ناروغۍ رخصت لپاره د ډاکټر سند نه غوښتل کيږي او که ناروغي او ورسره رخصت درې ورځې يا له دې زيات شي؛ بايد د کار خاوند ته د ډاکټر تاييدليک وښودل شي. دا چې ستاسې په اداره کې کوم ډول قوانين پلي کيږي؛ مخامخ له خپل رييس څخه پوښتلای شئ.
يادونه: د ناروغۍ د رخصت لپاره د ډاکټر تاييدليک بايد ټولې هغه ورځې په بر کې ونيسي په کومو کې چې تاسې کار ته نه ياست تللي.
که د ناروغۍ له کبله ډاکټر ته ځئ؛ ورته ووايئ چې د رخصت لپاره يو تاييدليک (Krankschreibung) درکړي. ډاکټر ستاسې له تشخيص وروسته پرېکړه کوي چې د څو ورځو لپاره رخصت درته وليکي. د رخصتۍ تاييدليک درې برخې لري:
- لومړۍ پاڼه د روغتيايي بيمې د ادارې لپاره دی.اړوند ډاکټران دا پاڼه خپله د بيمې ادارې ته ليږي.
- دوهمه پاڼه ستاسې لپاره ده.
- درېيمه پاڼه يې د کار ورکوونکي شرکت يا ادارې لپاره ده. په دې پاڼه کې د ناروغۍ د رخصت موده ليکل کيږي خو د ناروغۍ په اړه څه نه وايي. د کار ورکوونکې اداره يا ستاسې رييس/ريیسه ستاسې د ناروغۍ په اړه نه پوهيږي او په اړه يې د پوښتلو حق نه لري.
د ۲۰۲۳ کال له پيل راهيسې د دولتي بيمې درلودونکو ته د ناروغۍ ډيجيټل سند ورکول کيږي. ډاکټر ستاسې د ناروغۍ تاييدليک په الکترونيکي بڼه ستاسې روغتيايي بيمې ته ليږي او د کار ورکوونکی له هماغه ځايه خبريږي. له دې سره سره بايد ناروغان د کار ورکوونکو ته په خپله د خپلې ناروغۍ په اړه خبر ورکړي.
که د کار خاوند مو باور ونه کړي چې تاسې په رښتيا ناروغ ياست او يا د کار توان نه لرئ؛ کولای شي ستاسې د روغتيايي بيمې شرکت ته خبر ورکړي. دا شرکت به بيا د روغتيايي بيمو د طبي ازموينې اداره (Medizinischen Dienst der Krankenkasse) خبره کړي څو پلټنه وکړي.
دا خبره ستاسې د ناروغۍ له وخت سره تړلې ده.
- که د ناروغۍ د رخصت موده مو له ۶ اونيو کمه وي؛ د اصولو له مخې بشپړ معاش درکول کيږي.
- که د رخصت موده مو له شپږ اونيو ډېره شي او د کار خاوند مو معاش بند کړي؛ د روغتيايي بيمې له لوري د ناروغۍ د پیسو (Krankengeld) په نامه د معاش بديل درکول کيږي. البته دا پیسې له اصلي معاش څخه يو څه کمې وي.
دا خبره ستاسې د ناروغۍ له حالت سره اړه لري. که ډاکټر په کور کې د استراحت تجويز کړی وي؛ بايد کور پاته شئ. که په کور کې د پاته کېدو اړتيا نه وي؛ کولای شئ بهر ولاړ شئ او يا چېرته سفر وکړئ.
هو. د دې کار لپاره د ماشومانو د ناروغۍ د پیسو قانون (Kinderkrankengeldgesetz) شته. که ډاکټر تاييد کړي چې د چا بچيان ناروغ دي او پالنې ته اړتيا لري، دولتي روغتيايي بيمه د اړوند کس د رخصت د ورځو پیسې ورکوي. په دې توګه هر پلار يا هره مور د يوه ماشوم پر سر په کال کې ۳۰ ورځې رخصت اخستلای شي. د مور او پلار دواړو لپاره د يوه بچي پر سر د ناروغۍ رخصتي ۶۰ ورځې ده. يوازې مور يا يوازې پلار بيا يوازې دا ټولې ۶۰ ورځې رخصت اخستلای شي. د ډېرو بچيانو درلودلو پر مهال دا رخصتي د هر مور او پلار لپاره ۶۴ ورځې (ټولټال ۱۳۰ ورځې) ده. يوازې پالونکې مور يا يوازې پالونکی پلار بيا دا ټولې ۱۳۰ ورځې رخصت خپله اخستلای شي.
البته دا قانون يوازې هغه وخت پلی کيږي چې:
- د ماشوم عمر له ۱۲ کالو ټيټ وي او يا د معلوليت له کبله ځانګړې پالنې (Betreuung) ته اړتيا ولري.
- له ډاکټر څخه داسې سند ترلاسه کړئ چې وښيي د ماشوم پالنه مو اړينه ده.
- په کور کې مو بل داسې څوک نه وي چې د ماشوم پالنه وکړي.
د کورونا پر مهال، د ټليفون له لارې د ناروغۍ سند اخستل کېده او په ۲۰۲۳ کال کې يو ځل پرېکړه وشوه چې د دې پر ځای بايد په خپله له ډاکټر څخه دا تاييدليک ترلاسه شي وروسته بيا د ۲۰۲۳ کال د سپتمبر مياشتې په اوومه نېټه پرېکړه وشوه چې له دې وروسته ناروغان کولای شي د عادي ناروغيو لپاره له ډاکټر څخه د ټليفوني اړيکې په وسيله هم د ناروغۍ د تاييدليک غوښتنه وکړي. په دې ډول د ناروغۍ سند ترلاسه کولای او له کاره رخصت اخستلای شئ.
د ناروغۍ پر مهال مو خامخا د کار خاوند يا ادارې ته د نه راتګ په اړه خبر ورکړئ او د ډاکټر له لوري د رخصتۍ درکول شوې پاڼې په يوه اونۍ کې د ننه د روغتيايي بيمې ادارې او کارځای ته ولېږئ.
شرکتي کار يا خدمتي دنده
شرکتي کار د لنډمهالي ګمارنې (Zeitarbeit / Leiharbeit) يا د خدمتي ماموريت په نامه هم يادولای شو. دا ډول کارکوونکي له يوه شرکت سره قرارداد لري او دا شرکت بيا دوی نورو کمپنيو او ادارو ته د کار يا د لنډمهالي ماموريت لپاره ليږي. دا کار ښايي هغه مهال وشي چې نور شرکتونه په بېړني ډول د کار لپاره يوه مامور ته اړتيا ولري او د خدمتي کارکوونکو له شرکت څخه يو مامور پور کړي. دا کار کوونکي په نوي شرکت کې کار کوي خو د شرکت د اصلي مامورينو له ډلې نه شمېرل کيږي او معاش به يې د پور ورکوونکي شرکت له خوا ورکړل شي. د لنډمهالې ګمارنې شرکت په بشپړ ډول ستاسې د کارونو مسؤول دی او تاسې بايد د رخصتۍ په شان شيانو غوښتنه له دوی څخه وکړئ. دا شرکت به ستاسې د ټولنيزې بيمې لګښتونه هم ورکړي.
يادونه: لنډمهالی ګمارنه يا شرکتي کار د لنډ وخت لپاره د کار په مانا نه ده. په دې ډول کار کې تاسې د اصولو له مخې د لنډمهالي کار د يوه شرکت له لوري د بشپړ وخت لپاره ګمارل کېږئ او يوازې کارځايونه يا دفترونه مو وخت پر وخت بدليږي رابدليږي. په معمول ډول له ګمارونکي شرکت سره ستاسې د کار قراداد دايمي دی.
لنډمهالی ګمارنه ډېر وخت د فلزي صنايعو او الکتريکي برخو او د خونديتوب، لوجستيک، ترانسپورت، اداري او دفتري چارو کې ترسره کيږي. البته ښايي دا کارکوونکي په عمومي ډول په ټولو څانګو کې کار وکړي. ځينې وخت د لنډمهالې ګمارنې د شرکتونو له لوري ان نامسلکي کارګر هم غوښتل کيږي او دنده ورکول کيږي.
په جرمني کې روغتيايي بيمه
روغتيايي بيمه په جرمني کې جبري ده. کله چې په جرمني کې د استوګنې د اجازې غوښتنه کوئ، بايد د روغتيايي بيمې غړيتوب ولرئ. د جرمنيانو په ګډون هر هغه څوک چې په جرمني کې اوسيږي، اړ دي چې روغتيايي بيمه ولري. د روغتيايي بيمې شرکتونه د ډاکټر د کتنې فيس، په روغتون کې د بسترېدو او د ډېری درملو لګښتونه پر غاړه اخلي. ځينې وخت ښايي دوی د ټولو درملو پیسې ورکړي.
که د چا د پناغوښتنې قضيه روانه وي يا ډولډونګ يا د استوګنې بل لنډمهالی سند ولري، کولای شي اړوند مالومات د (کډوالو لپاره روغتيايي خدمتونه) په څپرکي کې په دې اړه ډېر مالومات ومومي.
د کارکوونکو حقونه
په جرمني کې د کار حقونه ډېر پېچلي دي؛ ځکه په دې اړه ډېر مقررات او بېلابېل قانونونه پلي کيږي. دا مهمه ده چې هر څوک د کارکوونکي په توګه په خپلو حقونو پوه وي. خپل حقونه يوازې هغه وخت غوښتلای او ترلاسه کولای شئ چې په اړه يې مالومات ولرئ.
په جرمني کې د کار تړون يا قراراداد
د يوې دندې موندل ښايي تاسې ستړي کړي خو هغه شېبه په زړه پورې وي چې د خپلې خوښې دندې لپاره د هو ځواب ترلاسه کړئ. مخکې له دې چې کار پیل کړئ، بايد د کار تړون په غور ولولئ او ځان پرې وپوهوئ.
د کارکوونکو د شورا په اړه نور مالومات دلته موندلای شئ.