که څوک زدهکړه کوي او د بافوګ (BAföG) په شان مالي ملاتړ نه لري؛ ښايي د تحصيل تر څنګ کار او پیسو ګټلو ته هم اړ شي څو وکولای شي خپل خرڅ او خوراک برابر کړي. په داسې حالاتو کې فرعي دنده يا (Nebenjob) ترسره کولای شئ. دا مهمه نه ده چې تاسې په خپله راتلونکې مسلکي څانګه کې کار کوئ که نه، خو دا ډول دنده د کاري تجربې او پیسو تر څنګ د ګټورو اړيکو جوړولو لپاره هم ښه ده. د داسې دندو ترسره کولو پر مهال ښايي له ځينو پوښتنو سره مخ شئ. د بېلګې په توګه، بيمه به مې څوک ورکوي؟ دا دنده پر بافوګ څه اغېز لري؟ دلته دې او دې ته ورته نورو ګڼو پوښتنو ته ځوابونه وايو.
يادونه: د ښوونځيو زدهکوونکي د کار اجازه نه لري.
دا چې په جرمني کې څوک، د ژوند له کوم ډول اجازې سره د کار اجازه لري او څوک يې نه لري، زموږ په بل مالوماتي څپرکي د کار اجازه کې يې ولولئ.که په جرمني کې د زدهکړو ويزه لرئ، کولای شئ په کال کې يوازې ۱۲۰ بشپړې ورځې او يا ۲۴۰ نيمه ورځې کار وکړئ. د ۲۰۲۴ کال د مارچ مياتشې له لومړۍ نېټې محصلان کولی شي ۱۴۰ بشپړ او ۲۸۰ نيمه ورځې کار وکړي. دا مقرره د ماهرو کارګرو د نوي قانون له مخې پلې کيږي. کله چې د ټاکل شوو ورځو له حده تېر شئ، بايد د بهرنيانو چارو اداره (Ausländerbehörde) خبره کړئ. په ياد مو وي چې پرکتيکوم يا عملي کار هم د نورمال کار په توګه ګڼل کيږي؛ که څه هم د ترسره کولو پر مهال يې معاش درنه کړل شي. د پرکتيکوم وخت هم بايد له د محصلينو لپاره د کار له ټاکل شوو ورځو زيات نه شي. البته که څوک الزامي پرکتيکوم ترسره کوي، بيا دا محدوديت نشته.
په عمومي ډول تاسې هره غير تخصصي دنده ترسره کولای شئ. د محصلانو لپاره معمول دندې ډېر وخت په خوړنځايونو يا رستوارنتونو کې (د کارکوونکي)، د پاکولو په شرکتونو کې (د پاکوونکي) او يا په پلورنځيو کې (د پلورونکي په توګه) موندلای شئ. همدا شان د زدهکړو په بېلابېلو څانګو کې د استاد د مرستيال په توګه هم کار موندلای شئ. د دې تر څنګ په خپله پوهنتون کې په خپله څانګه کې هم د مرستيال زدهکوونکي په توګه کار کولای شئ. د مرستيال زدهکوونکي په اړه نور مالومات پر (campusjeager.de) وېبسایټ موندلای شئ. مرستيال زدهکوونکي د پوهنتونو په کتابتونو کې کار کوي؛ سيمينار پر مخ بوزي او يا د يوه پروفیسر لپاره د څېړنې مواد ولټوي. پر (nebenjob.de) وېبسایټ د زدهکوونکو لپاره د ۳۰ دندو يو لړ موندلای شئ.
د زدهکوونکو يا محصلانو لپاره د فرعي يا نيمهوخته دندې موندلو ګڼ وېبسایټونه شته. د بېلګې په ډول پر jobmensa.de, studentjob.de, jobber.de, nebenjob.de او jooble.org وېبسایټونو په وېبسایټونو په آسانۍ په خپل شاوخوا کې يوه نيمهوخته دنده موندلای شئ. له دې ډلې پر ځينو هغو خپل پروفایل يا پېژنديال هم جوړولای شئ. د دې ډول پېژنديالونو له مخې د هغو دندو اعلانونه په اتومات ډول ستاسې برېښناليک ته راځي کوم چې ستاسې له سي وي سره جوړې وي. په دې ډول هره ورځ د دندو له لټولو خلاصېږئ. په campusjaeger.de او aubi-plus.com وېبسایټونو هم د محصلانو لپاره کارونه موندلای شئ. په ځينو سترو پوهنتونونو کې ډېر وخت د محصلانو شبکې په اړوند پوهنتون کې محصلانو ته فرعي دندې برابروي. د مرستندوی محصل په توګه د دندو اعلانونه د خپل پوهنځي د اعلانونو په تخته موندلای شئ او يا کولای شئ د خپل پوهنځي په سکرتريت کې پوښتنه وکړئ. همدا شان کولای شئ د لنډمهاليدندې يا شرکتي کار په دفترونو کې هم د ځان لپاره دنده ولټوئ. د د ډول کارونو په اړه بشپړ مالومات زموږ په بل څپرکي (شرکتي کار) کې لوستلای شئ.
د دندې لپاره د وړ غوښتنليک برابرولو په اړه زيات مالومات هم په بل مالوماتي څپرکي (دنده موندل او د دندې غوښتنه) کې لوستلای شئ.
د دې لپاره چې د زدهکړو پر مهال ستونزه درته پېښه نه شي؛ ښه ده چې په اونۍ کې له ۲۰ ساعتونو زيات کار ونه کړئ. که له دې زيات کار وکړئ؛ د نورمال کارکوونکي په توګه شمېرل کېږئ او ښايي په روغتيايي بيمه او بافوګ مو منفي اغېز وکړي. البته د رخصتيو پر مهال نور قوانين پلي کيږي. په دې اړه نور مالومات لاندې په بله برخه کې ولولئ.
د اصولو له مخې د يوې ټاکل شوې اندازې پیسو له ګټلو وروسته بايد محصلان هم ټولنيزې بيمې (روغتيا، پالنه، تقاعد) او بيمه ورکړي. ځينې وخت ښايي له دې دواړو يو ورکړئ او دا په دې پورې اړه لري چې څومره پیسې ګټئ او څه کار کوئ. که په مياشت کې له ۵۳۸ يورو (ميني جاب) کمې پیسې وګټئ، د بيمې او ماليې له ورکولو خلاص ياست. البته په ۵۳۸ يورو کې د کرېسمس د ډالۍ او رخصتۍ د پیسو په شان اضافي پیسې هم شاملې دي. له دې د کمو پیسو ګټونکي د نورو اړونده شرطونو په پوره کولو سره کولای شي له خپل مور، پلار، د ژوند ملګرې يا ملګري سره بيمه شي. که نورو مالوماتو ته اړتيا لرئ؛ کولای شئ د (studis-online.de) وېبسایټ ته سر ورښکاره کړئ.
که هره مياشت د ۵۳۸ او ۲۰۰۰ يورو (Midi-Job) تر منځ پیسې ګټئ، نه شئ کولای د کورنۍ بيمې له آسانتيا ګټه واخلئ. په دې حالت کې بايد روغتيايي بيمه خپله ورکړئ. په معمول ډول په دې ډول حالاتو کې د محصلانو يا زدهکوونکو لپاره د روغتيايي بيمې ارزانه نرخ غوره کولای شئ. په دې اړه هم اضافي مالومات په پورته ياد شوي وېبسایټ کې موندلای شئ. له دې پرته بايد د تقاعد بيمه ورکړئ خو د بېکارۍ او اوږدمهالې پالنې بيمې بايد يوازې هغه وخت ورکړئ چې په اونۍ کې له شل ساعتونو زيات کار کوئ. که په اونۍ کې له شل ساعتونو کم کار کوئ؛ له دې بيمو معاف ياست. که پورته ياده شوې دنده يا ميډي جاب ولرئ؛ بايد له خپله معاشه ماليه هم ورکړئ. د ماليې پیسې به د کار درکوونکی په اتومات ډول ستاسې له معاشه کمې کړي او د ماليې ادارې ته به يې وليږي. د دې کار لپاره هغه ستاسې د بيمې شمېرې (Steuer-ID) ته اړتيا لري. البته د کال په پای کې د حسابونو او ماليې له تصفيې وروسته که مالومه شي چې د ماليې له کلنۍ اندازې مو کمې پیسې ګټلې دي؛ اضافه اخستل شوې پیسې به بېرته درکړل شي. د ماليې د معافيت په اړه نور مالومات پر (mehrwertsteuerrechner.de) وېبسایټ لوستلای شئ. ډېر وخت د حسباونو او ماليې تصفيه ښه ده ځکه کولای شئ د زدهکړو او تجارتي اعلانونو پیسې ورزياتې کړئ او د ماليې له ادارې يو څه پیسې بېرته ترلاسه کړئ. په دې اړه نور مالومات زموږ په بل څپرکي (د ماليې د حسابونو تصفيه) کې هم لوستلای شئ.
که په مياشتني ډول له ۲۰۰۱ يورو زياتې پیسې ګټئ، د محصلينو لپاره ټول په نظر کې نيول شوي امتيازونه له لاسه ورکوئ او د بايد ټولنيزو بيمو او ماليې پیسې ورکړئ. په دې اړه نور مالومات زموږ په بل څپرکي (مينيجاب) کې ولولئ.
که د سمسترونو د رخصتيو پر مهال لنډمهالې دنده ترلاسه کړئ، د ټولنيزو بيمو له ورکولو خلاص ياست. البته د رخصتيو پر مهال په کال کې له درې مياشتو يا ۷۰ کاري ورځو د زيات کار اجازه نه لرئ. که زيات کار وکړئ؛ بايد ټولنيزې بيمې ورکړئ. که د سمسترونو تر منځ د رخصتيو پر مهال، په کال کې له ۲۶ اونيو زيات کار وکړئ، بايد د روغتيايي، پالنې او بېکارۍ د بيمو پیسې ورکړئ.
که د رخصتيو د دندې پر مهال له ۵۳۸ يورو کمې وګټئ، د ماليې له ورکولو خلاص ياست. که له دې زياتې پیسې وګټئ، بايد ماليه ورکړئ. البته د کال په پای کې د حسابونو او ماليې له تصفيې وروسته که مالومه شي چې د ماليې له کلنۍ اندازې مو کمې پیسې ګټلې دي؛ اضافه اخستل شوې پیسې به بېرته درکړل شي. د ماليې د معافيت په اړه نور مالومات پر (mehrwertsteuerrechner.de) وېبسایټ لوستلای شئ.
هو. البته د بافوګ ترلاسه کولو پر مهال او يا په کال کې له ۶٬۴۵۶ یورو څخه د زياتو پیسو ګټلو اجازه نه لرئ. دا پیسې په مياشتني ډول د ۵۳۸ يورويي معاش له اندازې سره برابرې دي. که څوک له دې ډېرې وګټي؛ ښايي بافوګ يې لغوه شي.
هو. محصلين او زدهکوونکي هم د تر ټولو لږ مزد يا ساعتي اجرې تر پوښښ لاندې دي.په دې اړه نور مالومات زموږ په بل څپرکي (کاري تړون) کې لوستلای شئ. په ياد مو وي چې د جبري پرکتيکوم او دوهګونو زدهکړو (duale Studium) پر مهال دا محدوديت په پام کې نه نيول کيږي.
هو. هر کارکوونکی د رخصتۍ اخستلو حق لري. هر څوک چې په اونۍ کې پينځه ورځې کار کوي؛ په کال کې لږ تر لږه د ۲۰ ورځو رخصتۍ اخستلو حق لري. که په اونۍ کې له پينځو کمې ورځې کار کوئ؛ ښايي د رخصتۍ ورځې مو هم کمې شي.
په دې اړه نور مالومات زموږ په بل څپرکي (کاري تړون) کې لوستلای شئ.
پام مو وي چې د دندې پلټلو او اخستلو پر مهال شرطونو ته پام وکړئ. ځينې شرطونه سخت او ناوړه وي. ډېر وخت کار ورکوونکي، له محصلينو ګټه اخلي او د تر ټولو لږ مزد څخه هم کمې پیسې ورکوي. ځينې نور بيا پر دوی د کار ازمويښتي دورې ترسره کوي او پیسې نه ورکوي يا بيخي لږ ورکوي. په داسې حالتونو کې په خپل پوهنتون کې د محصلينو له اتحاديې مشوره او مرسته وغواړئ.
په جرمني کې د لوړو زدهکړو سندونه
د اروپايي ټولنې د يوه غړي هېواد په توګه جرمني هم له دوهزرم کال وروسته د خپلو پوهنتونونو سيستم له نورو اروپايي هېوادونو سره برابر کړی دی. دې کار ته (Bologna-Prozess) وايي. د لېسانس او ماسټرۍ نويو سندونو په عمليتوګه د پخواني دېپلوم او (Magister Artium) ځای نيولی. له دې سره سره ښايي ځينې پوهنتونونه اوس هم زاړه سندونه وکاروي ځکه ټولو پوهنتونونو بولوګنا پروسه نه ده بشپړه کړې. دا دواړه سندونه له اوسنۍ ماسټرۍ له سندونو سره معادل دي.
د کار موندل او غوښتنه
په جرمني کې د کار مارکېټ بېلابېل قوانين او مقررات لري. د دې تر څنګ تاسې هم بايد د دندې ترلاسه کولو لپاره ځينې شرايط پوره کړئ. ډېر ګمارونکي خپل کارکوونکي په خپله څانګه کې د هغوی د سندونو او مدارکو له مخې غوره کوي خو له اړونده سندونو پرته هم د دندې پيدا کولو چانس شته.
دلته به تاسې د دندې ترلاسه کولو لپاره د ضروري ګامونو په اړه مالومات ترلاسه کړئ او په هغو لارو چارو به وپوهېږئ چې د دندې ترلاسه کولو لپاره ستاسې چانس زياتوي.
لاندې ټکي بايد مخکې له مخکې په ياد ولرئ:
- د جرمني په ډېرو کمپنيو کې په جرمني ژبه خبرې کيږي. ځينې وخت انګليسي ژبه هم کارول کيږي خو په ډېری دندو کې تاسې اړ ياست چې په جرمني ژبه خبرې اترې وکړئ. د جرمني ژبې د زده کولو لپاره ډېرې لارې شته. په دې اړه ډېر مالومات زموږ د ژبو د زدهکړې په څپرکيو کې وګورئ.
- په جرمني کې د کار له پیل وړاندې د کار اجازې ته اړتيا ده. د پنا غوښتونکو د کار اجازې په اړه نور مالومات زموږ د کار اجازې په څپرکي کې ولولئ. د مهاجرو او د کار لپاره راغلو کسانو د کار اجازه د هغوی د استوګنې له اجازه سره تړلې ده. په ويزه راغلو کسانو او نورو کډوالو لپاره د کار اجازې مالومات زموږ په بل څپرکي (جرمني ته مهاجرت) کې ولولئ.
په جرمني کې د زدهکړو تمويل
که غواړئ د جرمني په پوهنتونونو کې زدکړه وکړئ؛ ښايي د تمويل په اړه يې پوښتنې ولرئ. له نېکه مرغه د جرمني ډېری عامه پوهنتونونه د زدکړو لپاره هېڅ يا ډېر لږ لګښت (Studiengebühren) اخلي؛ ځکه د دولت له لوري يې مالي ملاتړ کيږي. له دې سره سره د کتابونو او نورو درسي موادو د اخستلو لپاره پیسو ته اړتيا ده. د هر سمستر په سر کې د سمستر د ونډې (Semesterbeitrag) لګښت ورکول کيږي او داپیسې د کافټريا، د محصلينو ليليې، اداري خدمتونو او نورو ورته فعاليتونو لپاره کارول کيږي. پر دې سربېره د اوسېدلو د ځای کرايه، خوراک څښاک او کتابونه پېرل هم ستاسې پر غاړه دي. ټول پوهنتونونه د محصلينو لپاره ارزانه ليليې لري. د محصلينو لپاره په عامه ترانسپورت، کلتوري غونډو او نورو برخو کې ګڼ تخفيفونه په پام کې نيول کيږي.
ستاسې مالي حالت ته کتو د زدکړو لپاره ګڼ مالي امکانات شته. د محصلينو لپاره د کار تر څنګ ډېر محصلين د زدکړو لپاره دولتي قرضې تر لاسه کوي چې بافوګ يې بولي. د دې تر څنګ د جرمنيانو او بهرنيانو ټولو لپاره ګڼ سکالرشيپونه او نور ملاتړي پروګرامونه هم شته.
که تاسې د بافوګ ترلاسه کولو مستحق نه ياست؛ د زدکړو پرمخ بېولو لپاره ځينې نورې آسانتياوې هم شته. له دې ډلې سکالرشيپونه يا تحصيلي برسونه، ځانګړې قرضه، يا فرعي کار (Nebenjob) يادولای شو. له دې ډلې ډېر يې يو له بل سره د يوځای هم اخستلای شو.
د جرمني د پوهنتونونو سيستم
د جرمني په پوهنتونونو کې زدکړه، د زدکړو د يوه نړيوال سند د ترلاسه کولو او د جرمني ژبې د مهارتونو پياوړي کولو لپاره ښه فرصت دی. په جرمني کې سلګونه پوهنتونونه، د موزيک اکاډمۍ، د تطبيقي علم پوهنتونونه، د هنر کالجونه او د فلم ښوونځي فعال دي. د دوی له منځه د وړ پوهنتون ټاکل اسانه کار نه دی. له دې مخکې چې په يوه ځانګړي پوهنتون کې زدکړې پیل کړئ؛ بايد د زدکړو او درجې ترلاسه کولو په اړه ښه غور وکړئ.
که څه هم ځينې پوهنتونونه په انګليسي تدريس کوي خو يوه زياته برخه پوهنتونونه په جرمني ژبه دي. همدا شان د دولتي پوهنتونونو تر څنګ ځينې خصوصو پوهنتونونه هم شته چې ښايي زيات فيس واخلي. پوهنتون ته له نومليکنې وړاندې بايد د جرمني ژبې ازموينه ترسره کړئ او تاييد کړئ چې پخواني ترلاسه کړي سندونه مو په جرمني کې په رسميت پېژندل کيږي. دلته د دې ټولو موضوعاتو په اړه مالومات درکوو. لا زيات مالومات زموږ په نورو څپرکيو (پوهنتون ته نوم ليکنه) او (د زدهکړو تمويل) کې لوستلای شئ.
دلته د جرمني د کار ادارې له لورې برابرې شوې، ټولې هغه پوښتنې موندلای شئ چې د محصلانو د کار په اړه شوې دي.
پر دې وېبسایټ د محصلانو د دندو او کار په اړه ډېر نور مالومات موندلای شئ.