سياسي گوند د هغو خلکو يو ټولی دی چې يو ډول سياسي سياسي موخې لري او غواړي د يوه هېواد په سياسي برخليک کې شريک شي. هر ګوند يو ځانګړی پروګرام لري چې له مخې يې څرګندوي چې دوی د کومو موخو لپاره مبارزه کوي.
د جرمني په فدرالي او ايالتي ټاکنو کې د ګډون لپاره يو ګوند بايد ثابته کړي چې باثباته دی؛ ډېر غړي لري او په عام محضر کې حضور لري. که دا شرطونه پوره شي؛ ګوند کولای شي د ټاکنو له فدرالي ادارې سره ځان ثبت کړي. که کوم ګوند شپږ پرلپسې کالونه په فدرالي يا ايالتي ټاکنو کې برخه وانخلي؛ د ګوند په توګه خپل اعتبار له لاسه ورکوي.
په جرمني کې ګڼ سياسي ګوندونه شته. له دې ډلې تر ټولو مهم اووه يې لاندې درپېژنو. له دې ګوندونو هر يو يې په يوه مخفف نامه پېژندل کيږي او هر يو يو ځانګړی رنګ لري. ډېر وخت د ګوندونو په اړه د خبرو پر مهال يوازې د هغوی د مخفف نوم او رنګ يادونه کيږي. د جرمني د ټولو ګوندونو لېست پر (wikipedia.de.) موندلای شئ.
مسيحي دموکراتيک اتحاد (Christlich Demokratische Union Deutschlands) ګوند د جرمني تر ټولو ستر سياسي ګوند دی او د ولسي ګوند (Volkspartei) په نامه هم پېژندل کيږي. د دې ګوند بنسټ په ۱۹۴۵ کال کې کېښودل شو. دې ګوند له ۲۰۰۵ تر ۲۰۲۱ کال پورې د جرمني د حکومت واګې په لاس کې درلودې او جرمني لومړنۍ چانسلره (انګلا مرکل) هم د همدې ګوند غړې وه.
د (CDU) ګوند د بازار اقتصاد پلوي دی او د دويزو مسيحي ارزښتونو ملاتړی دی.
د CDU ګوند رنګ تور دی.
ټولنيز مسيحي اتحاد (Christlich-Soziale Union) د CDU ګوند ملګری دی. دواړو ګوندونو ته په ګډه اتحاد يا (Union) وايي. د CSU ګوند يوازې په بايرن ايالت کې فعال دی خو د CDU ګوند بيا په نورو ۱۵ ايالتونو کې فعاليت لري.
ټولنيز مسيحي اتحاد ګوند (CSU) هم د CDU ګوند په شان سياسي موخې لري د هغه په پرتله زيات محافظهکار دی. همدا شان په دوديز ارزښتونو زيات ولاړ دی او په ځانګړې توګه د بايرن ايالت ګټې په پام کې نيسي.
د CSU ګوند رنګ شين يا اسماني دی.
د جرمني ټولنيز ديموکرات ګوند (Sozialdemokratische Partei Deutschlands) د جرمني تر ټولو زوړو ګوند دی او بنسټ يې په ۱۹۰۰ کال کې اېښودل شوی دی. دا ګوند خلکو ګوند هم ګڼل کيږي او اوس مهال له زرغون ګوند او ازاد ديموکرات ګوند سره په ګډه فدرالي حکومت په واک کې لري.
ټولنيز عدالت او د ټولنيزې زېربنا ښهوالی د د دې ګوند له شعارونو دي او له اتحاديو سره نږدې اړيکې لري.
د SPD ګوند رنګ سور دی.
د زرغون ګوند (Bündnis 90/Die Grüne) بنسټ په ۱۹۳۳ کال کې کېښودل شو. دا ګوند په ۱۹۸۰ کال کې په لويديځ جرمني کې رامنځته شوي زرغون ګوند او په ۱۹۹۱ کال کې په ختيځ جرمني کې رامنځته شوي (Bündnis 90) ګوند له يووالي جوړ شوی دی. زرغون ګوند د اتومي وسلو ضد، سولې او چاپېريال ساتنې خوځښتونو په شان د ټولنيزو خوځښتونو له منځه راټوکېدلی دی. همدا شان Bündnis 90 ګوند د پخواني ختيځ جرمني يا DDR د مدني حقونو له بېلابېلو خوځښتونو جوړ شوی دی.
زرغون ګوند تر ټولو وړاندې د چاپېريال او ټولنيزو موضوعاتو ملاتړی دی.
له ۱۹۹۸ څخه تر ۲۰۰۵ کال پورې دې ګوند د فدرالي حکومت واګې په لاس کې درلودې او اوس له ۲۰۲۱ کال راهيسې يو ځل بيا د فدرالي حکومت يوه برخه جوړوي.
د زرغون ګوند رنګ زرغون دی.
د ازاد ديموکرات ګوند (Freie Demokratische Partei) بنسټ په ۱۹۴۸ کال کې کېښودل شو. دا ګوند د نورو په پرتله کوچنی دی خو ډېر وخت له CDU/CSU سره په ګډه په فدرالي حکومت کې پاته شوی دی. دا ګوند له ۲۰۲۱ کال راهيسې د فدرالي حکومت يوه برخه دی. ازاد ديموکرات ګوند د لېبرالو طرحو، د آزاد بازار اقتصاد او د ماليو د اسانه سيستم پلوي دی.
د دې ګوند رنګ زېړ دی.
د کيڼاړخه ګوند (Die Linke) بنسټ په ۲۰۰۵ کې کېښودل شو. دا ګوند د پخواني ختيځ جرمني د SED ګوند (کوم چې د د سوسيال ديموکراتانو PDS په نوم يادېد) او د SPD ګوند د يوې څانګې د يووالي په پايله کې رامنځته شو. دا يو کوچنی ګوند دی او په ختيځ جرمني په ايالتونو کې پلويان لري. په سيمهييز، ايالتي او فدرالي سياست کې له ګډون سره سره کيڼاړخه ګوند تر اوسه د کوم فدرالي ایتلافي حکومت غړی نه دی پاته شوی. دا ګوند له ۲۰۰۵ کال راهيسې د جرمني په پارلمان کې د اپوزيسيون ګوند په توګه پاته شوی دی.
کيڼاړخه ګوند د ټولنيز عدالت او سولې پلوي دی.
د دې ګوند رنګ سور دی خو ډېر وخت له جيګړي يا ارغواني رنګ کاروي.
د جرمني لپاره بديل (Alternative für Deutschland) ګوند د لومړي ځل لپاره په ۲۰۱۳ کال کې د حکومتي ګوندونو پر وړاندې د اعتراض په توګه رامنځته شو. دا ګوند په ټولو ايالتي پارلمانونو کې حضور لري او په ۲۰۱۷ کال کې د جرمني په فدرالي پارلمان يا بوندسټاګ کې د تر ټولو ستر اپوزيسيون په توګه راڅرګند شو. دا ګوند اوس هم په بونډسټاګ کې د اپوزيسيون برخه دی.
دا ګوند ښیلاسی پوپولست ګوند دی او د اروپايي ټولنې او مهاجرو ضد دی. دا ګوند ډېر وخت د خبرونو سرخط جوړوي؛ ځکه ډېر غړي يې افراطي څرګندونې کوي او ډېری يې د افراطي ښياړخو ډلو غړي دي. اوس مهال د AfD د سياستونو له کبله دا ګوند د اساسي قانون د خونديتوب د فدرالي ادارې (Bundesverfassungsschutz) له لوري تر څارنه لاندې دی.
د دې ګوند رنګ اسماني شين دی.
پورته ياد شوي ټول ګوندونه د جرمني په پارلمان (Deutscher Bundestag) کې برخه لري. پر (tatsachen-ueber-deutschland.de) وېبسایټ ليدلای شئ چې کوم ګوند کومې څوکۍ په واک کې لري.
ټول ګوندونه بايد په خپلو اصولو، اجنډاوو او فعاليتونو کې د جرمني د اساسي قانون (Grundgesetz) درناوی وکړي. که کوم ګوند د اساسي قانون د محکمې (Bundesverfassungsgericht) له لوري د وضع شوي لېبرال دموکراسۍ حکم وګواښي؛ له بنديز سره مخ کيږي. تر اوسه د جرمني په تاريخ کې د دوو ګوندونو په فعاليتونو بنديز لګېدلی دی.
د جرمني د ټاکنو سيستم
په ديموکراسۍ کې ازادې ټاکنې اړينې دي. د ټاکنو له لارې ټول ګډونوال کولای شي په سياسي پروسه کې ګډون وکړي او په سياسي پرېکړو اغېز وکړي. هغه ګوندونه چې د ډېری خلکو له خوا رايه ورکول کيږي؛ کولای شي د يوې ټاکلې مودې لپاره حکومت جوړ کړي. که د هېواد اوسېدونکي د سياستوالو له کړنو راضي نه وي؛ کولای شي په بل ځل ټاکنو کې د خپلې خوښې ګوند يا کسانو ته رايه ورکړي.
د جرمني اساسي قانون (Grundgesetz)
*** د ۲۰۲۴ کال د مۍ په ۲۳ نیټه به د جرمني اساسي قانون ۷۵ کلن شي. دا قانون په ازاد او دموکراتیک قانوني دولت کې زموږ د همغږۍ بنسټ دی. د جرمني اساسي قانون په ۱۹۴۹ کال کې تصويب شو. د ملي سوسیالیستي استبداد د وحشتناکو جنایتونو له امله د اساسي قانون بنسټ ایښودونکو پریکړه وکړه چې انساني کرامت باید په قانون کې لومړیتوب ولري؛ تر څو په جرمني کې بیا داسې څه تکرار شي. تاسو کولی شئ زموږ په ویډیويي لړۍ کې د اساسی قانون د منځپانګې او ارزښتونو په اړه نور مالومات هم ترلاسه کړئ: "څه به وشي که؟"**
د جرمني اساسي قانون (Das Grundgesetz) نوميږي. په دې قانون کې د هېوادوالو د ګډ ژوند لپاره چوکاټونه او مادې ځای پر ځای شوې دي. په جرمني کې بايد بل قانون له اساسي قانون سره په مخالفت يا تناقض کې نه وي. د بېلګې په توګه د پناغوښتنې يا سزا قوانين نبايد له اساسي قانون سره ټکر ولري. اساسي قانون تر ټولو مهم قانون ګڼل کيږي او پر نورو ټولو قوانينو د پاسه دی.
د جرمني اساسي قانون له ۱۴۶ برخو جوړ دی. هره برخه د مادې (Artikel) په نوم ياديږي. لومړۍ ۱۹ مادې بنسټيز حقونه (Grundrechte) جوړوي. بنسټيز حقونه، د دولت او خلکو تر منځ تر ټولو مهم حقونه دي. دا حقونه خلک د دولت له لوري له استبداد، بېعدالتۍ او زورزياتي څخه ساتي. د دې حقونو يوه برخه په جرمني کې د چا د استوګنې د ډول یا سند په پام کې نيولو پرته، د هر چا لپاره ده. دا برخه بشري حقونه (Menschenrechte) هم بلل کيږي. د بنسټيزو حقونه بله برخه بيا يوازې د هغه چا لپاره ده چې د جرمني تابعيت ولري. دې برخې ته مدني حقونه يا (Bürgerrechte) وايي.
اساسي قانون په ۱۹۴۹ کال کې په لويديځ جرمني کې تصويب شو او په ۱۹۹۰ کال کې د ختيځ او لويديځ جرمني له یوځای کېدلو وروسته په ټول هېواد کې پلی کيږي. د ۱۹۳۳ او ۱۹۴۵ کالونو تر منځ د جرمني ملي ټولنيزې ديکتاتورۍ د ډېرو خلکو بشري حقونه تر پښو لاندې کړي وو؛ له همدې کبله په اساسي قانون کې داسې مادې ځای پر ځای شوې دي چې د دې ډول شرايطو د بيا رامنځته کېدو مخنيوی کوي. له همدې کبله بنسټيز حقونه په اساسي قانون کې مهم رول لري.
د اساسي قانون فدرالي محکمه د اساسي قانون له پلي کېدلو څارنه کوي. دولت نه شي کولای په اسانۍ هغه تعديل کړي.
دلته د جرمني د سياسي ګوندونو او ټاکنيزې پروسې په اړه ډېر مالومات موندلای شئ.
دلته د پېټېشنونو، مناظرو او ټاکنو په اړه په بېلابېلو ژبو ګڼ مالومات موندلای شئ.
د جرمني د مالوماتو او واقعيتونو په اړه په ۱۹ ژبو يو مالوماتي وېبسایټ.